Problematische echtscheidingen, voogdijkwesties,
uithuisplaatsingen; gezinsproblemen leiden regelmatig tot een rechtszaak. Ouders
kunnen advocaten inhuren om hun belangen goed te vertegenwoordigen, maar wie
komt op voor het kind? Op aandringen van de Kinderombudsman hebben de gerechten
richtlijnen opgesteld voor de benoeming van een bijzondere curator, die uitsluitend de belangen van
het kind behartigt.
Oproep
Normaal gesproken nemen ouders alle belangrijke beslissingen voor hun kind,
maar dat gaat wringen als er een conflict ontstaat tussen wat ouders willen en
de belangen van het kind. Onder invloed van het toenemende aantal
vechtscheidingen en gewelddadige familiedrama’s is de behoefte gegroeid om
kinderen in de knel een eigen stem in rechtszaken te geven. De Kinderombudsman
heeft twee jaar geleden een rapport geschreven, waarin hij rechters oproept veel
vaker gebruik te maken van de wettelijke mogelijkheid om een bijzondere curator
te benoemen die het kind in familierechtszaken vertegenwoordigt.
Protocol
Een werkgroep van het Landelijk Overleg Vakinhoud Familie- en Jeugdrecht
(LOVF) heeft naar aanleiding daarvan een protocol ontwikkeld. Daarin staat in
welke gevallen de bijzondere curator benoemd kan worden, wat van hem of haar
verwacht kan worden, wie voor benoeming in aanmerking komt en wie daar om kan
vragen. De bedoeling is dat alle rechters voortaan op dezelfde manier omgaan met
verzoeken tot benoeming van zo’n belangenbehartiger.
Belangenstrijd
Volgens de richtlijn kan een bijzondere curator worden benoemd als er een
belangenstrijd is tussen ouder(s) en kind, die te maken heeft met de opvoeding,
de verzorging of het vermogen van het kind. Het maakt daarbij niet uit of de
ouders het met elkaar eens zijn of lijnrecht tegenover elkaar staan.
Kinderrechter Judith Louwinger-Rijk, voorzitter van de werkgroep, geeft het
voorbeeld van aan drugs verslaafde ouders die zich verzetten tegen
uithuisplaatsing, terwijl hun kind juist weg wil uit de moeilijke situatie
thuis.
“In echtscheidingszaken ontstaat ook regelmatig een belangenstrijd, als het gaat
over de omgangsregeling en de vraag waar het kind gaat wonen”, zegt ze. “De
positie van kinderen is de afgelopen jaren moeilijker geworden omdat ouders
vooraf, als er vaak nog veel strijd is, een ouderschapsplan moeten maken. En na
de echtscheiding houden ze gezamenlijk het gezag. Dat leidt nogal eens tot
conflicten. Deze regelingen doen meer recht aan de positie van beide ouders,
maar kunnen ertoe leiden dat kinderen - van nature loyaal aan hun ouders - in de
knel komen. De inzet van een bijzondere curator kan dan nuttig zijn.”
Extra instrument
Het protocol verplicht rechters niet om een curator te benoemen, zegt
Louwinger. “Zij vormen hun eigen onafhankelijke oordeel, maar hiermee maken we
rechters wel alert op deze mogelijkheid om dingen op te lossen. Je moet het zien
als een extra instrument in de gereedschapskist van de rechter, waarmee hij
kinderen een stem kan geven. Ook jonge kinderen, als hun ontwikkeling dat
toelaat. De rechter kon al besluiten kinderen te horen, maar dat gebeurde zelden
met kinderen onder de twaalf.”
Eigen stem
Louwinger verwacht dat de bijzondere curator nu vaker zal worden ingezet.
“Kinderrechtswinkels geven er bekendheid aan en het loopt storm bij de
bijscholing voor advocaten, dus het aantal aanvragen zal zeker toenemen”, zegt
ze. “De rechter zal die in veel gevallen toewijzen, maar niet als het ernaar
uitziet dat ouders het kind voor hun karretje spannen. Ik heb dat zelf wel eens
meegemaakt: de rechtbank had een beslissing genomen over de omgangsregeling en
bij wie het kind zou wonen, en het hof in hoger beroep ook. Een van de ouders
was het daar niet mee eens en stookte het kind op om een brief aan de rechter te
schrijven, met het verzoek een bijzondere curator te benoemen en de omstreden
kwesties nog eens aan de orde te stellen. Op die manier wordt dit instrument
gebruikt als een verkapt appèl, dat is niet de bedoeling. De curator kan het
kind een stem geven, maar dat moet wel zijn eigen stem zijn.”
Werkwijze
Een verzoek tot benoeming kan worden ingediend door het kind, (een van) de
ouders, pleegouders of een gezinsvoogd. De rechter kan ook uit zichzelf
besluiten een curator aan te stellen, na overleg met de betrokken partijen. Dat
is een advocaat die gespecialiseerd is in familiezaken, een psycholoog of een
(ortho)pedagoog. Benoeming van een duo is ook mogelijk. “De rechter zet een
taakomschrijving op papier”, zegt Louwinger. “Bijvoorbeeld onderhandelen met de
ouders over een ouderschapsplan waar het kind het helemaal niet mee eens is”.
Ziet het ernaar uit dat de bijzondere curator verzoeken aan de rechtbank moet
doen - denk aan wijziging van de verblijfplaats van het kind – dan zal de
rechter een advocaat benoemen.
Aanhouden
Lopende procedures worden voorlopig aangehouden om de curator gelegenheid
te geven met het kind en de ouders te praten en (binnen vier weken) een verslag
te schrijven over zijn bevindingen. Betrokkenen krijgen twee weken de tijd om te
reageren. Is iedereen het eens, dan doet de rechter uitspraak. Zo niet, dan
wordt een nieuwe zitting gepland en gaat de zaak verder.
De werkwijze wordt in de loop van 2015 geëvalueerd.
